Αστρονόμοι εντόπισαν μια κοσμική έκρηξη υψηλής ενέργειας ακτίνων γάμμα που δεν μοιάζει με καμία που έχουν δει μέχρι σήμερα. Η έκρηξη, με την ονομασία GRB 250702B, διαφέρει από άλλες παρόμοιες, καθώς επαναλήφθηκε αρκετές φορές μέσα σε μία μέρα.
Αυτό αποτελεί γρίφο για την επιστημονική κοινότητα, καθώς οι ακτίνες γάμμα (GRBs) θεωρείται ότι προκύπτουν από καταστροφικούς θανάτους γιγάντιων άστρων – γεγονότα μοναδικά και μη επαναλαμβανόμενα. Ο Antonio Martin-Carrillo, αστρονόμος στο University College Dublin και εκ των επικεφαλής της έρευνας, δήλωσε: «Αυτή η GRB είναι διαφορετικ΄ή από κάθε άλλο που έχουμε δει στα 50 χρόνια παρατηρήσεων.»
Από τον Fermi στον VLT και τον Hubble
Η GRB 250702B ανιχνεύθηκε για πρώτη φορά από το Fermi Gamma-ray Space Telescope της NASA στις 2 Ιουλίου 2025, αλλά η ακριβής τοποθεσία του παρέμενε αβέβαιη. Την επόμενη ημέρα, το Very Large Telescope (VLT) στην έρημο Ατακάμα της Χιλής χρησιμοποίησε την υπέρυθρη κάμερα HAWK-I για να εντοπίσει την πηγή εκτός του Γαλαξία μας. Την ανακάλυψη επιβεβαίωσε το Hubble Space Telescope.
Μια έκρηξη που διέλυσε τα μοντέλα
Οι GRBs πιστεύεται ότι προκύπτουν όταν:
- Ένα γιγάντιο άστρο φτάνει στο τέλος του και καταρρέει σε μαύρη τρύπα ή αστέρα νετρονίων.
- Ή ένα άστρο πλησιάζει επικίνδυνα μια μαύρη τρύπα και καταστρέφεται από βαρυτικές δυνάμεις (tidal disruption event – TDE).
Οι εκρήξεις αυτές είναι οι πιο ενεργειακές στο σύμπαν, απελευθερώνοντας τόση ενέργεια σε λίγα δευτερόλεπτα όσο ο Ήλιος σε 10 δισεκατομμύρια χρόνια.
Όμως η GRB 250702B διήρκεσε μία ολόκληρη ημέρα, δηλαδή 100 έως 1.000 φορές περισσότερο από το συνηθισμένο, σύμφωνα με τον Andrew Levan του Radboud University.
«Το πιο σημαντικό είναι ότι οι εκρήξεις ακτίνων γάμμα δεν επαναλαμβάνονται, αφού το γεγονός που τις προκαλεί είναι καταστροφικό», πρόσθεσε ο Martin-Carrillo.
Επαναλαμβανόμενο GRB με «άγνωστη φύση»
Όταν το Fermi ανίχνευσε την έκρηξη στις 2 Ιουλίου, παρατήρησε τρεις εκρήξεις μέσα σε λίγες ώρες. Επιπλέον, δεδομένα από το διαστημικό τηλεσκόπιο Einstein Probe έδειξαν ότι η ίδια πηγή είχε εκραγεί και την προηγούμενη μέρα. Η GRB 250702B είναι έτσι μία μακράς διάρκειας, επαναλαμβανόμενη έκρηξη, κάτι που δεν έχει ξαναπαρατηρηθεί. Η φύση του παραμένει άγνωστη.
«Αν πρόκειται για γιγαντιαίο άστρο, τότε είναι μια κατάρρευση όπως καμία άλλη που έχουμε δει ποτέ», δήλωσε ο Levan.
Ανατροπή: Δεν προέρχεται από τον Γαλαξία μας
Το Fermi και το Einstein Probe δεν μπορούσαν να εντοπίσουν την ακριβή προέλευση της έκρηξης, η οποία φαινόταν να προέρχεται από το επίπεδο του Γαλαξία μας. Για να επιβεβαιωθεί ή να διαψευστεί αυτό, οι επιστήμονες στράφηκαν στο VLT.
«Πριν από αυτές τις παρατηρήσεις, η γενική άποψη στην κοινότητα ήταν ότι η GRB προήλθε από τον Γαλαξία μας», είπε ο Levan. «Το VLT άλλαξε αυτό το παράδειγμα ριζικά.»
Οι παρατηρήσεις με την κάμερα HAWK-I έδειξαν ότι η GRB 250702B προήλθε από έναν εξωγαλαξιακό στόχο. Αυτό επιβεβαιώθηκε και από το Hubble.
Πολύ πιο ισχυρή έκρηξη απ’ όσο φανταζόμασταν
Η ακριβής απόσταση της GRB 250702B δεν έχει ακόμη προσδιοριστεί, όμως η φωτεινότητα και το μέγεθος του γαλαξία στον οποίο ανήκει υποδεικνύουν ότι βρίσκεται δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά.
«Αυτό που ανακαλύψαμε ήταν πολύ πιο συναρπαστικό: το γεγονός ότι πρόκειται για εξωγαλαξιακό φαινόμενο σημαίνει ότι είναι πολύ πιο ισχυρό», δήλωσε ο Martin-Carrillo.
Τι μπορεί να το προκάλεσε;
Μία πιθανή εξήγηση είναι η κατάρρευση ενός τεράστιου άστρου – η οποία όμως θα έπρεπε να διαρκέσει μόνο λίγα δευτερόλεπτα. Μια άλλη πιθανότητα είναι η καταστροφή άστρου από μαύρη τρύπα (TDE), που θα μπορούσε να προκαλέσει GRB διάρκειας μιας ημέρας. Όμως η συγκεκριμένη GRB δεν ταιριάζει πλήρως με κανένα γνωστό μοντέλο: η έκρηξη θα απαιτούσε ένα εξαιρετικά ασυνήθιστο άστρο να καταστραφεί από μια ακόμη πιο περίεργη μαύρη τρύπα.
Τι ακολουθεί
Η ομάδα συνεχίζει την παρακολούθηση της περιοχής της έκρηξης με το VLT και το James Webb Space Telescope, με την ελπίδα να παρατηρήσει το μεταγενέστερο φως (afterglow) και να κατανοήσει καλύτερα τη φύση του φαινομένου.
«Ακόμα δεν ξέρουμε τι το προκάλεσε, αλλά με αυτή την έρευνα κάναμε ένα τεράστιο βήμα για να κατανοήσουμε αυτό το εξαιρετικά ασυνήθιστο και συναρπαστικό αντικείμενο», κατέληξε ο Martin-Carrillo.
Η μελέτη δημοσιεύτηκε στις 29 Αυγούστου στο περιοδικό The Astrophysical Journal Letters.
