Κάθε χρόνο, εκατομμύρια άνθρωποι βλέπουν τη ζωή τους να αλλάζει απότομα λόγω ενός εγκεφαλικού επεισοδίου, όταν ένα αιμοφόρο αγγείο προς τον εγκέφαλο φράζει και τα νευρικά κύτταρα πεθαίνουν.
Ο εγκέφαλος, παρότι αποτελεί το πιο πολύπλοκο όργανο του σώματός μας, έχει ελάχιστη ικανότητα αναγέννησης. Οι νευρώνες που νεκρώνονται σπάνια αντικαθίστανται, με αποτέλεσμα το ισχαιμικό εγκεφαλικό να αφήνει συχνά μόνιμες κινητικές και γνωστικές βλάβες.
Ο νέος θεραπευτικός ορίζοντας των βλαστοκυττάρων
Οι σύγχρονες κυτταρικές θεραπείες ανοίγουν τον δρόμο σε μια νέα εποχή στη αναγεννητική ιατρική, προσφέροντας τη δυνατότητα αντικατάστασης κατεστραμμένου ιστού με νέα, υγιή κύτταρα. Η πρώτη ιστορική επιτυχία σημειώθηκε τη δεκαετία του 1980 στη Σουηδία, όταν οι Anders Björklund και Olle Lindvall μεταμόσχευσαν νευρικά βλαστοκύτταρα σε ασθενείς με Πάρκινσον, αποκαθιστώντας την κινητική τους λειτουργία για περισσότερο από μια δεκαετία.
Από τότε, η τεχνολογία έχει εξελιχθεί, οι κανονισμοί έχουν αυστηροποιηθεί και πολλές κλινικές δοκιμές συνεχίζουν να δοκιμάζουν θεραπείες βασισμένες σε ζωντανά κύτταρα για σοβαρές νευρολογικές παθήσεις.
Γιατί το εγκεφαλικό αποτελεί μεγαλύτερη πρόκληση
Σε αντίθεση με τον Πάρκινσον, το εγκεφαλικό προκαλεί εκτεταμένη βλάβη και αφορά πολλούς τύπους κυττάρων: νευρώνες, γλοιακά κύτταρα και αιμοφόρα αγγεία. Για να είναι αποτελεσματική μια θεραπεία, τα μεταμοσχευμένα κύτταρα δεν πρέπει απλώς να επιβιώσουν, αλλά να ενσωματωθούν λειτουργικά: να αναπτύξουν άξονες και να δημιουργήσουν συνάψεις, αποκαθιστώντας τις χαμένες νευρωνικές «γέφυρες». Είναι σαν να πρέπει να ξαναχτιστεί όχι μόνο μια κατεστραμμένη γέφυρα, αλλά και η κυκλοφορία που περνά πάνω από αυτήν.
Η υπόσχεση της γενετικής μηχανικής
Η γενετική μηχανική ενισχύει ακόμη περισσότερο αυτή την προσπάθεια. Οι επιστήμονες έχουν τροποποιήσει τα βλαστοκύτταρα ώστε να εκφράζουν το γονίδιο BDNF, μια ζωτική πρωτεΐνη που προάγει την ανάπτυξη αξόνων και τη δημιουργία συνάψεων. Με αυτόν τον τρόπο, τα νέα κύτταρα όχι μόνο γεμίζουν τα κενά του κατεστραμμένου ιστού, αλλά και συμβάλλουν στην αποκατάσταση της νευρωνικής επικοινωνίας.
Οι ηθικές παράμετροι και οι νέες δυνατότητες
Η γενετική τροποποίηση συνοδεύεται από ηθικά διλήμματα, ειδικά για τα όρια της χρήσης της. Ωστόσο, χάρη στον Shinya Yamanaka και την ανακάλυψη των iPS βλαστοκυττάρων, σήμερα μπορούν να δημιουργηθούν κύτταρα από τον ίδιο τον ασθενή, αποφεύγοντας τη χρήση εμβρυϊκού ιστού και μειώνοντας τον κίνδυνο απόρριψης.
Η ιδέα ότι ένας εγκέφαλος που υπέστη σοβαρή βλάβη μπορεί να επουλωθεί θα φαινόταν κάποτε αδύνατη. Σήμερα, η συνδυασμένη δύναμη της βιολογίας, της γενετικής μηχανικής και της αναγεννητικής ιατρικής φέρνει αυτή την προοπτική όλο και πιο κοντά. Οι προκλήσεις παραμένουν, αλλά κάθε νέο βήμα αποδεικνύει ότι ο εγκέφαλος δεν μπορεί μόνο να μαθαίνει – μπορεί και να επιδιορθώνεται.
